samen leven in vrijheid en gelijkwaardigheid

Door Marty Smit

In dit diepte-artikel neemt Marty Smit je mee in haar vanuit het hart geschreven visie op democratisch onderwijs. Aan de hand van praktische voorbeelden geeft Marty een inkijkje in hoe de pijlers van democratisch onderwijs verweven zijn in de dagelijkse bezigheden op school, en welke waarden een kind meekrijgt door op te groeien in zo’n omgeving.

In het democratisch onderwijs is een school een leergemeenschap, gebaseerd op twee pijlers:

  1. Vrijheid: leerlingen beslissen zelf wat, hoe, met wie en wanneer ze iets leren. Ze leren zelfgestuurd.
  2. Gelijkwaardigheid: leerlingen kunnen meebeslissen over de invulling van hun leeromgeving.

Vrijheid

Wij gaan ervan uit dat ieder mens vanaf zijn geboorte een innerlijke motivatie heeft om uitdagingen aan te gaan en grenzen te verleggen, kortom, om zich verder te ontwikkelen.

Wij vertrouwen daarom volledig in de innerlijke kracht van het kind. Ons uitgangspunt is dat het niet nodig is om aan kinderen te trekken of te duwen, in cognitieve of andere zin. Mensen leren gemakkelijker, sneller en met meer plezier wanneer zij er voor open staan. Op Democratische School Den Haag (DemoS) willen wij kinderen dan ook de ruimte geven om op hun eigen moment, niveau en manier bij hun innerlijke, van nature aanwezige, motivatie te komen om zich te ontwikkelen en respectvol om te gaan met zichzelf en hun omgeving.

De situatie binnen onze school heeft veel overeenkomsten met het dagelijks leven in de maatschappij. De groep bestaat uit mensen van verschillende leeftijden met verschillende interesses. Zij bewegen zich door elkaar, ontmoeten elkaar, praten met elkaar, doen samen een spel, leggen iets uit aan elkaar. Deze manier van leren en leven met elkaar maakt dat kinderen zich gewaardeerd voelen om wie ze zijn en dat ze kunnen leren wat ze zelf belangrijk vinden. Ook leren ze hoe ze met problemen om kunnen gaan. Het zijn krachtige mensen die zelfvertrouwen hebben en initiatief durven nemen.

Als je in vrijheid werkelijk je eigen keuze mag maken, ontstaat vanzelf discipline. Als je de Chinese taal wilt leren, dan is de consequentie dat je les gaat volgen, je huiswerk maakt, je afspraken met de leerkracht nakomt. Als je 3 keer achter elkaar de radslag wil leren maken, dan accepteer je dat je dat vaak moet oefenen.

Iedereen heeft het verlangen om vrij te zijn. Om eigen keuzes te maken, die goed voor jou zijn en waarbij je rekening houdt met je omgeving. Vrijheid begint met het jezelf vrij te voelen om te doen wat jij wil, op jouw manier en op jouw moment, met degene die jij kiest om dat met jou te doen. Dit is de vrijheid om jezelf te mogen zijn.

Vrijheid kan niet zonder grenzen. “Mijn vrijheid houdt op waar de grens van een ander begint” is de eerste en enige regel op onze school. Verder maken we afspraken over wat wel en niet kan of mag. Je kiest in vrijheid, en houdt tegelijkertijd rekening met de vrijheid van de ander en de grenzen die diegene aangeeft. De grens van een ander kan anders zijn dan jouw eigen grens. Ook daar leer je mee omgaan.

Vrijheid is geen vrijblijvendheid en kan niet zonder verantwoordelijkheid. Je bent verantwoordelijk voor de keuzes die je in vrijheid maakt en de consequenties die die keuze met zich meebrengt (of: de gevolgen van je keuze), zowel naar jezelf als naar een ander.

Kinderen maken de hele dag keuzes: Met wie speel ik? Welke lessen wil ik volgen? Aan welke activiteiten neem ik deel? Omdat ze direct geconfronteerd worden met de gevolgen van hun keuze, leren ze om hier bewust mee om te gaan. Zo voelen kinderen zich zelf verantwoordelijk voor hun eigen keuzes en handelen. Dit leidt tot het besef dat iedereen zelf kan bijdragen aan de leefbaarheid van de maatschappij.

In de praktijk: In de week na iedere vakantie bespreken de mentoren met hun leerlingen wat zij willen doen, wat zij willen leren en hoe zij dit willen aanpakken en met wie. De leerlingen schrijven zich in voor lessenreeksen die zij nodig hebben om hun doel te bereiken. De mentoren ondersteunen hun leerlingen waar nodig. Ouders kunnen de ontwikkeling volgen door thuis en op school in gesprek te gaan. Ook hebben zij toegang tot het digitaal portfolio van hun kind, waarin reflectieverslagen staan, foto’s en filmpjes die leerling en mentor hebben geplaatst.

Gelijkwaardigheid

We zijn niet allemaal gelijk maar we zijn wel gelijkwaardig, of je nou 4 of 70 bent, jouw stem telt. Je praat mee en beslist over onderwerpen die jou aangaan. Je kunt voorstellen doen voor verandering of aanpassing van een afspraak, of voor een les of activiteit die jij graag wilt doen. Niemand is minder, niemand is meer.

Leerlingen en leerkrachten maken dus samen afspraken maken over de school. Om tot die gedragen afspraken te komen, maken we gebruik van besluitvorming met consent, ook wel sociocratische besluitvorming genoemd.

In een sociocratische bestuursvorm is de organisatie opgebouwd uit kringen: groepen die ieder een eigen doel, beslissingsgebied en verantwoordelijkheid hebben. Zo kunnen er naar behoefte van de groep steeds nieuwe kringen ontstaan. Vaste kringen zijn de maandagkringen, de leerlingenkring, de kernkring onderwijs, begeleiderskring, de ouderkring, de schoolkring en de bestuurskring.

Zowel leerlingen, leerkrachten als ouders kunnen hun kennis, ideeën en ervaringen inbrengen om de school levend te houden. Als de kringen te groot worden om effectief te kunnen vergaderen, is de kring zelf verantwoordelijk om te zorgen voor een werkbare situatie, bijvoorbeeld door het oprichten van een hulpkring.

Iedereen kan voorstellen indienen in de wekelijkse leerling- of begeleiderskring en elke stem telt even zwaar mee. Voorstellen kunnen gaan over alle aspecten van de school, van het organiseren van excursies en een kamp tot de aanschaf van een extra naaimachine. Van het inhuren van een expert op het gebied van dierenopvang of veldbiologie tot het beheren van het keuken- of tuin budget. Ook uitbreiding op de standaard lessen zoals rekenen en taal kan een voorstel zijn, zoals lessen sterrenkunde, gamedesign of Chinees.

Na toelichting van een voorstel volgt er een beeldvormende ronde waarin je vragen kunt stellen over dat wat is voorgesteld. Daarna volgt een meningsvormende ronde waarin je kunt zeggen wat je er van vindt. Deze ronde doe je minimaal twee keer, zodat iedereen zijn mening heeft kunnen geven, ook als die naar aanleiding van wat iemand anders zei misschien is veranderd.Ten slotte is er een besluitvormende ronde waarin je zegt of je het eens bent of niet met het voorgenomen besluit. Iedereen komt dus aan de beurt. Besluiten worden genomen met consent, dat betekent dat iedereen kan leven met dit besluit. Je hoeft het er niet 100% mee eens te zijn; als je geen overwegend, beargumenteerd bezwaar hebt, kan het besluit worden aangenomen.

Deze manier van besluitvorming (sociocratisch) gaat uit van de gelijkwaardigheid van individuen. Wanneer je het ergens niet mee eens bent, of je wilt iets veranderen in de school, dien je een voorstel in in de kring waar jij bij hoort of de kring die over dat onderwerp gaat. Iedereen, leerling, begeleider of ouder, kan een voorstel indienen om iets te initiëren of te veranderen.

De school wordt dus bestuurd door leerkrachten, leerlingen en ouders samen. Samen zijn we verantwoordelijk voor de kwaliteit van leven en leren op DemoS; onze school.